Dijital Alemde Etik Olma Neleri İçeriyor ?

Oxford sözlüğün de 2016 yılının kelimesi seçtiği Post-truth kavramının kelime anlamı “hakikat sonrası” olarak tanımlanıyor. Kelimenin anlamını, “gerçeğin çarpıtılması”, “manipüle edilen bilginin üzerine yaratılmış sahte gerçek” demek tam olarak karşılıyor. Yalan haberlerle ilgili Science Dergisi’nde yayınlanan bir makale, sahte haberlerin Twitter’da gerçek haberlerden daha hızlı yayıldığını ortaya koydu.

Asılsız Haber

Yalan haberler kendiliğinden ortaya çıkmıyor, bu haberleri birileri yazıyor. Gelin bu haberlerin kısa hikayelerine bir bakalım. 1998’li yıllarda The New Republic Dergisi’nde çalışan 25 yaşındaki Stephen Glass, 15 yaşında bir bilgisayar dahisinin bir şirketin sistemine girmesiyle ilgili hikayesi yayınlandı. Bir süre sonra aslında bu yazı ile birlikte muhabirin, tam 27 makalesinin kendi ürettiği malzeme olduğu ortaya çıktı. Yalan haber yaparak yükselmeye çalışan bu muhabirin hikayesi, Asılsız Haber (Shattered Glass) ismiyle filme de dönüştürüldü.

“İyi bir romancı olabilirsin, ama haberci asla!” filmde geçen bu cümle gerçek ile kurgunun ne ölçüde ilişkili olduğuna, üstün bir hayal gücüne sahip olmanın habercilik güdülerini nasıl tetikleyeceğini sorgulanması bakımından filmi izlenir kılan detaylardan bir oluyor.

Sadece bu muhabir değil aslında, The New York Times gazetesinde 4 yıldan uzun süre 673 yazısı yayınlanan Jayson Blair bu muhabirlerden diğeri oldu. Blair’in kaç kez yalanları “gerçek” olarak bildirdiğini gazete ana sayfadan 14 bin kelimelik bir değerlendirme yazısı ile yayınlamak zorunda kaldı.

Pulitzer Ödülü Alan Yalan Haber

1981 yılında, The Washington Post muhabiri Janet Cooke, 8 yaşındaki uyuşturucu bağımlısı çocuk haberiyle Pulitzer Ödülü’nü kazandı. Ancak, kahramanının hayali olduğunun anlaşılması üzerine ödülü iade etti.

Bir başka olay ise, USA Today gazetesinin en beğenilen muhabiri Jack Kelly, tam 20 yıl boyunca yaptığı haberler 5 kez Pulitzer Ödülü için adaylık getirdi. Kudüs’te tanık olduğu bir pizza salonundaki olayı anlatan haberiyle neredeyse de Pulitzer Ödülü’nü kazanıyordu. Kelly’nin aslında hikayeleri ve haber kaynaklarını uydurmakla kalmayıp, arkadaşlarını da bu işe dahil ettiği ortaya çıktı. The USA Today yayıncısı Craig Moon, gazetenin ön sayfasında bir yazısı özür yayınladı.

Ülkemizde de yalan haberleri özellikle sağlık alanında çok sık görüyoruz. Bu haberleri reyting uğruna alanı olmayan gazetecilerin yapması ise, halk sağlığını tehlikeye atıyor. Bilim dünyası medyaya, itibar edilmez olarak bakıyor. Uzman ve liyakat sahibi gazeteciler bu işin şifrelerini ve sırlarını biliyor. İşte bu nedenle daha sağlıklı ve bilinçli toplum için önce uzman gazetecilik desteklenmeli.

Gizli Gerçekler

Yalan haberler yazarak kariyer merdivenlerini hızla tırmanan ancak gerçekler ortaya çıkınca itibarını kaybeden gazetecilerin dışında işini seven ve hakkıyla yapan gazeteciler de var. Haber kaynağını açıklamadığı için cezaevinde tutulan Amerikalı gazeteci Judith Miller’ın hayat hikayesini konu alan “Gizli Gerçekler” (Nothing But The Truth) filmi izlemeye değer. Yaşadığı tüm zorluklara rağmen, haber kaynağını saklamasının nedeni ise filmin sonunda anlaşılıyor.

2019 yılında dijital dünyada etik olanların, güvenilir, nitelikli ve özgün işlerin yılı olması bekleniyor. Haberleri medya kuruluşundan çok, gazetecinin imzasına göre değerlendiren bir toplum bilinci oluşmaya başladı bile. Önce kendini geliştiren sonra topluma dokunan bir medya olması bekleniyor. Bu sene dijital ortamda etik, doğru ve güvenilir içeriklerin reytingi yüksek olacak gibi görünüyor.